«Βόμβα» με τη ρήτρα αναπροσαρμογής: Έτσι μας έπιασαν κορόιδα!

Ρήτρα αναπροσαρμογής: Οι καταναλωτές… φώναζαν για τις υπέρογκες χρεώσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα και μόνο άδικο δεν είχαν, καθώς και η ΡΑΕ τάχθηκε στο πλευρό τους!

Δικαιώνονται από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας οι περισσότεροι καταναλωτές που έχουν διαμαρτυρηθεί τους τελευταίους μήνες για καταχρηστικές πρακτικές από τους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίοι πρόσφεραν αρχικά εξαιρετικά ελκυστικά όρους στους πελάτες, αλλά ακολούθως αιφνιδιαστικά προχωρούσαν σε αλλαγές συμβάσεων με την επιβολή ρήτρας αναπροσαρμογής, εκτινάσσοντας στα ύψη τις χρεώσεις.

Όπως σημειώνει η ΡΑΕ σε νέα απόφασή της για τα τιμολόγια του ρεύματος, από τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της προκύπτει πως οι περισσότερες μονομερείς αλλαγές συμβάσεων που έχουν γίνει αντίκεινται στον Κώδικα Παροχής Ηλεκτρικής Ενέργειας.

Έτσι, οι προμηθευτές βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με κυρώσεις, όπως σημειώνει η αρχή. Για τους καταναλωτές, αυτό σημαίνει ότι πλέον θα γίνει πολύ πιο δύσκολο να βρεθούν μπροστά στις ίδιες καταχρηστικές πρακτικές, ενώ οι αποφάσεις που θα εκδώσει η ΡΑΕ εις βάρος παρόχων θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη νομική βάση για δικαστικές διεκδικήσεις, μεμονωμένα ή μέσω καταναλωτικών οργανώσεων.

Η ΡΑΕ αναφέρει ότι

«Η ένταση της ενεργειακής κρίσης που βιώνουμε από τον Οκτώβριο 2021 συνέτεινε στην ευρύτατη καταφυγή των Προμηθευτών Ηλεκτρικής Ενέργειας στη δυνατότητα μονομερούς τροποποίησης των συμβατικών όρων.

Ωστόσο, βάσει των στοιχείων της ΡΑΕ, διαφαίνεται ότι η άσκηση από τους Προμηθευτές του εν λόγω δικαιώματός τους δεν έγινε σύμφωνα με τις δεσμευτικές προϋποθέσεις του άρθρου 30 ΚΠΗΕ, με συνέπεια την εκκίνηση από τη ΡΑΕ διαδικασιών ακροάσεων και επιβολής κυρώσεων, κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 36 του ν. 4001/2011.

Λαμβάνοντας υπόψη τις πρακτικές αυτές, προβάλλεται σημαντικό να επισημαίνεται στα πρότυπα έγγραφα, αφενός η ελάχιστη διάρκεια ισχύος της τιμής και το χρονικό διάστημα της υποχρεωτικής προγνωστοποίησης κάθε μεταβολής της, αφετέρου οι τυχόν διαφορετικοί ευνοϊκότεροι όροι που δύναται να επιφυλάσσει κάποιος προμηθευτής (π.χ. μεγαλύτερη διάρκεια ισχύος των τιμολογίων χωρίς μεταβολές, μεγαλύτερη περίοδος προγνωστοποίησης κλπ.).

Επίσης, καθότι αναντίρρητα διαπιστώθηκε σοβαρό έλλειμμα ενημέρωσης των καταναλωτών σχετικά τόσο με το γεγονός όσο και με τον χρόνο αλλά και τον τρόπο άσκησης από τους Προμηθευτές του δικαιώματός τους σε μονομερή τροποποίηση των συμβατικών όρων, είναι πλέον απαραίτητο να καθορίζεται στην πρότυπη «Αίτηση Προσφοράς Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας» ο τρόπος κατάλληλης ειδοποίησης του πελάτη και να παρέχεται η σχετική συναίνεσή του. Αντίστοιχη προσαρμογή είναι απαραίτητη και για τον Λογαριασμό Κατανάλωσης».

Ρήτρα αναπροσαρμογής: Οι αρχικές καταγγελίες και η πρώτη αντίδραση της ΡΑΕ

Υπενθυμίζεται ότι το θέμα με τα κόλπα παρόχων που αιφνιδιαστικά άλλαζαν συμβάσεις προμήθειας είχε προσλάβει μεγάλες διαστάσεις στα τέλη Μαρτίου, χωρίς τότε η ΡΑΕ να αποφανθεί αν το δίκαιο βρισκόταν στην πλευρά των καταναλωτών ή των παρόχων, αφού ακόμη δεν είχε εξετάσει τις σχετικές καταγγελίες. Είχε τονίσει, όμως, ότι «πρακτικές προμηθευτών να προσφέρουν ιδιαιτέρως ελκυστικούς όρους και, εν συνεχεία, να τους αναθεωρούν, αφενός δύνανται να θεωρηθούν ως καταχρηστικές στρατηγικές μεγέθυνσης του πελατολογίου, αφετέρου επιτείνουν κλίμα ανασφάλειας στους πελάτες τους, περιάγοντάς τους είτε σε διαρκή αναζήτηση προμηθευτή, είτε σε αποδοχή δυσμενέστερων όρων».

Σε εκείνη την ανακοίνωση, όμως, η ΡΑΕ είχε αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο να μην θεωρούνται καταχρηστικές οι αλλαγές εις βάρος των καταναλωτών, σημειώνοντας ότι «υπό την παρούσα συγκυρία, η αύξηση του κόστους της χονδρεμπορικής αγοράς, εύλογα – ως έναν βαθμό – συντείνει στην τροποποίηση των συμβάσεων προμήθειας της χαμηλής τάσης. Ωστόσο, το δικαίωμα των προμηθευτών να τροποποιούν – βάσει της ανωτέρω διαδικασίας – τους συμβατικούς όρους, ελέγχεται ως προς την καταχρηστική του άσκηση».

Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τον Κώδικα Προμήθειας, ο προμηθευτής έχει την δυνατότητα να αλλάξει τους όρους της σύμβασης προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, μεταξύ αυτών και τον τρόπο τιμολόγησης, μόνο αν προηγηθεί δίμηνη προειδοποίηση του καταναλωτή και εφόσον έχουν περάσει τουλάχιστον έξι μήνες από την έναρξη του συμβολαίου.

Στη δίμηνη προθεσμία, ο καταναλωτής μπορεί, είτε να αποδεχθεί την τροποποίηση, ή να αποχωρήσει και να αναζητήσει άλλη εταιρεία, χωρίς να καταβάλει το πέναλτι που πιθανώς προβλέπεται για την πρόωρη λήξη του συμβολαίου, καθώς η ρήξη οφείλεται σε πρωτοβουλία του προμηθευτή και όχι του καταναλωτή.

Η ΡΑΕ είχε τονίσει, επίσης, ότι είναι απαραίτητο ο καταναλωτής να λάβει προσωπική ενημέρωση για την αλλαγή της σύμβασής του. Ανακοινώσεις στην ιστοσελίδα της εταιρείας ή στον Τύπο περί τροποποίησης συμβάσεων ή τιμολογίων, προφανώς, ως εκ του γενικού και μαζικού τους χαρακτήρα, δεν ικανοποιούν την απαίτηση της ατομικής ειδοποίησης, ανέφερε η ΡΑΕ. Ατομική ενημέρωση συνιστά η επιστολή ή η εγγραφή σε ειδικό πεδίο του λογαριασμού κατανάλωσης.

Συνεπώς, σε περίπτωση που η ατομική ενημέρωση δεν διενεργείται με διακριτή επιστολή (που δύναται να αποστέλλεται είτε αυτοτελώς είτε συνοδεύοντας τον λογαριασμό κατανάλωσης) ή με εμφανές πεδίο στον λογαριασμό κατανάλωσης, θεωρείται ότι ο προμηθευτής παραβιάζει τον κώδικα, με εξαίρεση την περίπτωση που δύναται να αποδείξει ότι ο πελάτης συναίνεσε στον εναλλακτικό τρόπο ειδοποίησής του. Ο προμηθευτής οφείλει να ενημερώσει τον πελάτη ότι, σε περίπτωση μη συναίνεσής του στην επικείμενη τροποποίηση, δύναται να καταγγείλει τη σύμβαση προμήθειας αζημίως, είχε ξεκαθαρίσει η ΡΑΕ.

Ρήτρα αναπροσαρμογής: Δικαστική απόφαση – βόμβα

Μια πρώτη, σημαντική νίκη, για τους καταναλωτές καθώς σε περίπτωση που δεν πληρώσουν τη ρήτρα αναπροσαρμογής δεν τους κόβεται το ρεύμα.

Εν μέρει δεκτή έκανε το Πολυμελές πρωτοδικείο της Αθήνας τη χορήγηση προσωρινής διαταγής που ζήτησαν καταναλωτικές οργανώσεις και επαγγελματικές ομάδες σχετικά με το ζήτημα της ρήτρας αναπροσαρμογής.

Με την απόφαση του, το Δικαστήριο απαγορεύει προσωρινά τη διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος, σε περίπτωση μη καταβολής της ρήτρας αναπροσαρμογής στα οικιακά τιμολόγια Γ1 και Γ1Ν των ευάλωτων πελατών βάσει του άρθρου 52 ν. 4001/2011.

Σημειώνεται πως στο νόμο αυτό εντάσσονται:

• οι οικονομικά ασθενείς οικιακοί καταναλωτές,
• οι ηλικιωμένοι που έχουν συμπληρώσει το 70ο έτος ηλικίας υπό την προϋπόθεση ότι δεν διαμένουν με άλλο πρόσωπο που δεν έχει συμπληρώσει το ίδιο όριο ηλικίας,
• πελάτες με σοβαρά προβλήματα υγείας ή σε απομακρυσμένες περιοχές.

Οι δικηγόροι της ΔΕΗ υποστήριξαν ότι η εκδίκαση της προσφυγής πρέπει να αναβληθεί, καθώς ήδη έχουν αιτηθεί στον Άρειο Πάγο να κριθεί σε μία πιλοτική δίκη από το Ανώτατο Δικαστήριο η νομιμότητα της ρήτρας ώστε να μην κρίνονται ξεχωριστά ανάλογες προσφυγές σε διάφορα δικαστήρια της χώρας. Επίσης τόνισαν τους κινδύνους που δημιουργούνται για τη ΔΕΗ αν δοθεί η προσωρινή διαταγή και οι καταναλωτές πάψουν να πληρώνουν τη ρήτρα.

Σημείωσαν ότι οι καταναλωτές ήδη επιδοτούνται για το μεγαλύτερο μέρος της ρήτρας και ότι οι ευάλωτες ομάδες μπορούν να μπουν στο κοινωνικό τιμολόγιο, όπως και ότι δεν κόβεται το ρεύμα σε όσους χρειάζονται μηχανική υποστήριξη, ενώ για όσους κόβεται το ρεύμα υπάρχει η καθολική υπηρεσία. Επίσης, είπαν ότι αν δοθεί η προσωρινή διαταγή θα προστατευτούν οι στρατηγικοί κακοπληρωτές.

Αναφέρθηκαν, επίσης, στον κίνδυνο αύξησης των ληξιπρόθεσμων οφειλών της ΔΕΗ σε όλες τις κατηγορίες καταναλωτών και δημιουργίας συνθηκών ντόμινο.

Μάρτυρας υπέρ των εναγόντων ήταν κι ο πρόεδρος της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ, Γιώργος Αδαμίδης, ο οποίος τόνισε ότι στηρίζει τη συλλογική αγωγή του ΙΝΚΑ υποστηρίζοντας τα συμφέροντα των εργαζομένων της ΔΕΗ.

Όπως είπε, οι εργαζόμενοι της ΔΕΗ προπηλακίζονται όταν πρέπει να κάνουν τις αποκοπές ρεύματος και επίσης ότι δεν μπορούν να εξηγήσουν στους ωρυόμενους καταναλωτές τι είναι η ρήτρα αναπροσαρμογής.

Σημείωσε ότι οι καταναλωτές δεν προστατεύονται και ότι το ρεύμα κόβεται και στα κοινωνικά τιμολόγια αλλά και σε όσους έχουν μηχανική υποστήριξη, αν δεν είναι στο όνομά τους το ρεύμα. Σημείωσε ότι τους τελευταίους μήνες αυξάνονται οι διακοπές ρεύματος γιατί πέφτουν και οι διακανονισμοί και είπε ότι γίνονται 1.200 διακοπές ρεύματος την ημέρα σε όλη την Ελλάδα, από τις οποίες 500 στην Αθήνα και 300 από τη ΔΕΗ.

Ρήτρα αναπροσαρμογής: Διευκρινίσεις από τη ΡΑΕ

Με ανακοίνωσή της η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, «αποβλέποντας στην πλήρη και ορθή ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τη Ρήτρα Αναπροσαρμογής», προχώρησε σε διευκρινίσεις για τη Ρήτρα Αναπροσαρμογής.

Συγκεκριμένα αναφέρει τα εξής:

Η Ρήτρα Αναπροσαρμογής στις Συμβάσεις Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας αποτελεί αμιγώς και αποκλειστικά επιχειρηματική απόφαση των Προμηθευτών Ηλεκτρικής Ενέργειας και δεν «επιβλήθηκε» από τη ΡΑΕ.

Η παροχή από τους Προμηθευτές Ηλεκτρικής Ενέργειας κυμαινόμενων τιμολογίων, δηλαδή τιμολογίων όπου η Χρέωση Προμήθειας διαμορφώνεται βάσει Ρήτρας Αναπροσαρμογής, αποτελεί συνήθη εμπορική πρακτική, προβλεπόμενη στον Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας που εκδόθηκε με απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής τον Απρίλιο του 2013 (ΦΕΚ Β΄ 832/9.4.2013).

Τα κυμαινόμενα τιμολόγια τα οποία ενσωματώνουν Ρήτρα Αναπροσαρμογής είναι διαδεδομένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτέλεσαν για τους εναλλακτικούς Προμηθευτές το εργαλείο διαφοροποίησης και ανάπτυξης ανταγωνιστικής δραστηριότητας προς τα έως τότε προσφερόμενα τιμολόγια, που ήταν αποκλειστικά σταθερής χρέωσης.

Από την υπό έκδοση έκθεση Market Monitoring Report – Consumer Protection Volume του Council of the European Energy Regulators (CEER) για το έτος 2021 προκύπτει ότι από τις 24 χώρες που απάντησαν στις συγκεκριμένες ερωτήσεις που αφορούν τα διαθέσιμα προσφερόμενα συμβόλαια στη λιανική, 22 χώρες έχουν τιμολόγια με κυμαινόμενη χρέωση.

Ο Κώδικας Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας του 2013 εξαρχής επέβαλε σαφή, εύλογα και διαφανή κριτήρια βάσει των οποίων λαμβάνει χώρα η αναπροσαρμογή των Χρεώσεων Προμήθειας (βλέπε, το άρθρο 28 παρ. 3 (γ), άρθρο 1 παρ. 2(στ) του Παραρτήματος ΙΙ).

Τα εν λόγω κριτήρια αποσκοπούν στην: (α) επαρκή ενημέρωσή των καταναλωτών εκ των προτέρων, αναφορικά με τη φύση του τιμολογίου τους ως κυμαινόμενου, (β) κατανόηση και επαληθευσιμότητα της μεθοδολογίας υπολογισμού της Ρήτρας Αναπροσαρμογής και (γ) δυνατότητα επιλογής προμηθευτή και προγράμματος προμήθειας, κατά τις ανάγκες τους.

Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, διαπίστωσε ότι υφίσταται έλλειμμα διαφάνειας ως προς την επιβολή και την ενεργοποίηση της Ρήτρας Αναπροσαρμογής και, εξ αυτού του λόγου, εξέδωσε την υπ’ αρ. 409/2020 Απόφασή της «Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη διαφάνεια και την επαληθευσιμότητα των χρεώσεων στο ανταγωνιστικό σκέλος των τιμολογίων ΧΤ» (ΦΕΚ Β΄ 1364/14.04.2020). Με την ως άνω απόφαση η ΡΑΕ:

α) επέβαλε στους Προμηθευτές την υποχρέωση παροχής τουλάχιστον ενός σταθερού τιμολογίου,

β) τυποποίησε την ονομασία της Ρήτρας και όρισε ότι η διακύμανση οφείλει να γίνεται βάσει ενός μόνο μεγέθους της αγοράς, το οποίο να είναι εύκολα προσβάσιμο και επαληθεύσιμο από τον μέσο καταναλωτή,

γ) τυποποίησε τη μεθοδολογία της Ρήτρας Αναπροσαρμογής ώστε να είναι σαφέστερος και περισσότερος κατανοητός ο υπολογισμός της

και δ) συνέστησε να καθορίζεται η «περιοχή ασφαλείας», δηλαδή το εύρος τιμών πέραν του οποίου αναπροσαρμόζεται η Χρέωση Προμήθειας, κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται η ανάγκη ενεργοποίησης του μηχανισμού αναπροσαρμογής.

Η Αρχή, ήδη από τις 8 Απριλίου 2022, έχει εκκινήσει διαδικασία ακροάσεων των Προμηθευτών Ηλεκτρικής Ενέργειας που παραβιάζουν τις υποχρεώσεις τους εκ της 409/2020 Απόφασης ΡΑΕ, είτε παραλείποντας να παρέχουν σταθερά τιμολόγια είτε διαμορφώνοντας τη Ρήτρα Αναπροσαρμογής κατά τρόπο που αποκλίνει ουσιωδέστατα από την κατεύθυνση της Αρχής είτε ακόμη παραπλανώντας τους καταναλωτές εμφανίζοντας τη Ρήτρα Αναπροσαρμογής ως μη εντασσόμενη στις ανταγωνιστικές χρεώσεις, δηλαδή τις χρεώσεις που διαμορφώνουν ελεύθερα οι Προμηθευτές.

Η ΡΑΕ δεν διαθέτει αποφασιστική αρμοδιότητα για τα ζητήματα που αφορούν την προμήθεια ενέργειας, καθώς δεν έχει την αρμοδιότητα έκδοσης και τροποποίησης του Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας (άρθρο 138 ν. 4001/2011).

Ωστόσο, στο πλαίσιο της αδιάλειπτης εποπτικής παρακολούθησης των διαμορφούμενων επιχειρηματικών πρακτικών και με στόχο την περαιτέρω ενδυνάμωση των καταναλωτών και την ενίσχυση της ευχερούς κατανόησης των τιμολογίων, εξέδωσε την υπ’ αρ. 967/2021 Απόφασή της «Κατευθυντήριες Οδηγίες για την υιοθέτηση πρότυπου εγγράφου «Αίτησης Προσφοράς Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας ΧΤ» και υποδείγματος «Λογαριασμού Κατανάλωσης ΧΤ».

Με ως άνω απόφαση, που επέχει τον χαρακτήρα ερμηνευτικής οδηγίας – σύστασης, προωθείται αποφασιστικά η αρχή της διαφάνειας τόσο σε προσυμβατικό επίπεδο, όταν δηλαδή οι καταναλωτές συγκρίνουν τις προσφορές προμήθειας, όσο και κατά την εκτέλεση της σύμβασης, ιδίως στο επίπεδο του λογαριασμού κατανάλωσης.

Πλέον καθίσταται απολύτως ευχερές στους καταναλωτές να αντιλαμβάνονται εκ των προτέρων τη φύση του προσφερόμενου τιμολογίου και του βαθμού έκθεσής τους στον κίνδυνο τιμών των χονδρεμπορικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Αρχή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, παρακολουθεί και εποπτεύει τη λειτουργία της αγοράς ενέργειας και ενεργεί με γνώμονα την προστασία των καταναλωτών και την τήρηση των κανόνων του ανταγωνισμού.