Τσουνάμι: Έχετε αναρωτηθεί ποτέ αν θα είχε η χώρα μας τον κίνδυνο να ζήσει ένα τσουνάμι παρόμοιο;
Η έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας φέρνει ξανά στο τραπέζι τη συζήτηση για ένα τσουνάμι στη Μεσόγειο αλλά και τις περιοχές που κινδυνεύουν.
Η Αίτνα συνεχίζει να «βρυχάται», πυροδοτώντας έντονη ανησυχία για ενδεχόμενο κατολίσθησης που θα μπορούσε να προκαλέσει μέγα – τσουνάμι, καταστρέφοντας τις ακτές της ανατολικής Μεσογείου.
Έκδηλη είναι η ανησυχία των ειδικών από την έντονη δραστηριότητα της Αίτνας, η οποία, τον τελευταίο καιρό, δεν σταματά να «βρυχάται» εκσφενδονίζοντας στήλες λάβας και τέφρας στον ουρανό.
Το υψηλότερο και πιο ενεργό ηφαίστειο της Ευρώπης «ξύπνησε» ξανά την προηγούμενη Τετάρτη και μαζί τους εφιάλτες για το ενδεχόμενο έκρηξης παρόμοιας με αυτή του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., η οποία έθαψε τις ρωμαϊκές πόλεις του Ηρακουλάνου και της Πομπηίας.
Η έκρηξη πυροδότησε τη νευρικότητα των επιστημόνων, καθώς αυτή δεν είναι η μόνη απειλή, από τη στιγμή που το εκρηκτικό βουνό της Σικελίας, οι πλαγιές του οποίου φιλοξενούν περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους, «κυλά» αργά και σταθερά μέσα στη Μεσόγειο.
Από το 2018, οι ερευνητές παρατηρούν μάλιστα τη συνεχή κίνηση του ηφαιστείου με περισσότερους από 100 σταθμούς GPS, διάσπαρτους σε όλη την περιοχή της Αίτνας.
Τσουνάμι: Και όμως η Μεσόγειος κινδυνεύει!
Τουλάχιστον δύο μελέτες που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο χρόνο δείχνουν ότι εάν μέρος του ηφαιστείου, κοντά στην ακτή, πέσει τελικά στο νερό, θα μπορούσε να προκαλέσει μέγα – τσουνάμι, καταστρέφοντας τις ακτές της ανατολικής Μεσογείου.
«Μια μεγάλη κατάρρευση θα ήταν καταστροφή για μια τεράστια και πυκνοκατοικημένη περιοχή», εξήγησε ο Μπόρις Μπέχντσκε, ηφαιστειολόγος από το Παρατηρητήριο της Αίτνας στο Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Ιταλίας.
Κατά τη διάρκεια αρκετών πρόσφατων εκρήξεων της Αίτνας, οι συσκευές παρακολούθησης κατέγραψαν κινήσεις δεκάδων ποδιών.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία έδειξαν, μάλιστα, ότι από το 2001 έως το 2012, η Αίτνα κινείται προς το Ιόνιο Πέλαγος με νοτιοανατολική κατεύθυνση 0,6 ίντσες (περίπου 14 χιλιοστά) το χρόνο.
«Προηγούμενες μελέτες ηφαιστείων έδειξαν ότι αυτή η κίνηση είχε ως αποτέλεσμα καταστροφικές κατολισθήσεις αργότερα.
Η συνεχής κίνηση θα μπορούσε να συμβάλλει σε μια μεγάλη κατολίσθηση κατά μήκος των ακτών της Αίτνας, προκαλώντας καταστροφικά τσουνάμι στις γύρω περιοχές», προειδοποίησε ο Dr John Murray.
Από την πλευρά του, ο γεωφυσικός Heidrun Kopp από το Κέντρο Έρευνας των Ωκεανών Geomar Helmholtz στη Γερμανία, επιβεβαίωσε ότι «πολύ πιθανό μια κατολίσθηση να προκαλούσε τσουνάμι σε ολόκληρη τη Μεσόγειο».
Τσουνάμι: Πώς ορίζεται ένα κύμα ως «τσουνάμι»
Τα τσουνάμι είναι θαλάσσια φαινόμενα, που δημιουργούνται κατά την απότομη μετατόπιση μεγάλων ποσοτήτων νερού, σε ένα υδάτινο σχηματισμό, όπως ένας ωκεανός, μια θάλασσα, μια λίμνη ή ένα φιόρδ.
Το τσουνάμι εκδηλώνεται ως κύματα, τα οποία στα βαθιά νερά των ωκεανών (μέσο βάθος 4.500 μέτρα) οδεύουν με μέση ταχύτητα 210 μέτρων/δευτερόλεπτο ή 756 χιλιομέτρων/ώρα (παραπάνω από το μισό της ταχύτητας του ήχου στην ατμόσφαιρα της Γης).
Διαδίδονται με μέτωπα κυμάτων, που μπορούν να πλησιάσουν σε πλάτος ακόμα και τη γήινη περίμετρο και οδεύουν με σύνηθες μήκος κύματος της τάξης των 50-400 χιλιομέτρων και ύψος που κυμαίνεται, συνήθως, από μερικά εκατοστά έως 40 μέτρα.
Φτάνοντας τα κύματα αυτά σε ρηχά νερά χάνουν την ταχύτητά τους, έως και 20 φορές, αρχικά στο μπροστινό τους μέτωπο, αυτό που φτάνει πρώτο στα ρηχά, και έτσι το μήκος τους μικραίνει, καθώς το πίσω μέρος του κύματος ταξιδεύει ακόμη, με σχετικά μεγαλύτερη ταχύτητα.
Το μήκος του κύματος ενός τσουνάμι μεταβάλλεται, ακολουθώντας την μεταβολή της μέσης ταχύτητάς του σύμφωνα με το βάθος της θάλασσας που διατρέχει, και η ορμή του διατηρείται (θεωρώντας προσεγγιστικά πως δεν εξαπλώνεται και κατά πλάτος) με αντίστοιχη μεταβολή του ύψους του.
Φτάνοντας στις ακτές το κύμα συμπιέζεται και κερδίζει σε ύψος, που είναι και ο λόγος για τον οποίο γίνεται καταστρεπτικό φθάνοντας στις ακτές, αφού το ύψος του διατηρείται και καθώς εισβάλλει στην ενδοχώρα.
Η αρχική απότομη μετατόπιση του νερού, που προκαλεί τη γένεση ενός τσουνάμι, μπορεί να είναι αποτέλεσμα σεισμού, κυρίως υποθαλάσσιου, που προκαλεί κατακόρυφη ανάταξη του βυθού, παραθαλάσσιας κατάρρευσης βουνοπλαγιάς ή ηφαιστείου, υποθαλάσσιας ηφαιστειακής έκρηξης ή κατολίσθησης, καθώς και πτώσης ικανού μεγέθους ουράνιου σώματος στη θάλασσα.
Ενώ σε βαθιά νερά το τσουνάμι, λόγω των χαρακτηριστικών του εκεί, δεν θεωρείται σοβαρός κίνδυνος για τις πλέουσες κατασκευές, φτάνοντας στις ακτές έχει ιδιαίτερα καταστρεπτικές συνέπειες.
Η ονομασία του, που αποτελεί διεθνή όρο, προέρχεται από τις ιαπωνικές λέξεις τσου-νάμι (tsu, 津, λιμάνι και nami, 波, κύμα), που θα μεταφραζόταν στα ελληνικά ως «κύμα του λιμανιού».
Η ονομασία αυτή δόθηκε από τους Ιάπωνες, που πλήττονται συχνά από αυτά, λόγω του ότι δεν γίνονται αντιληπτά και δεν αποτελούν κίνδυνο για τα πλοία στην ανοιχτή θάλασσα, αλλά είναι πολύ καταστρεπτικά όταν φθάσουν σε παράλιες περιοχές.
Το τσουνάμι πολλοί το αποκαλούν παλιρροιακό κύμα (tidal wave) ή θαλάσσιο σεισμικό/σεισμογενές κύμα (seismic sea wave).
- Ο πρώτος όρος είναι εντελώς λανθασμένος, καθώς αφορά την 6-ωρη περιοδική μετατόπιση υδάτινων μαζών της Γης λόγω των βαρυτικών επιδράσεων από τη Σελήνη και τον Ήλιο που τείνουν να παραμορφώνουν τη Γη και το καταφέρνουν στο ευκίνητο μέρος της, την υδρόσφαιρα. Αν και τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να μειώνεται η συχνότητα της χρήσης του όρου «παλιρροιακό κύμα», ωστόσο εξακολουθεί να αναφέρεται συχνά στα Μέσα Ενημέρωσης, πλην όμως οι επιστήμονες (ωκεανογράφοι) είναι αντίθετοι στη χρήση του όρου.
- Ο δεύτερος όρος αποδίδει πιο σωστά το φαινόμενο, καθώς το τσουνάμι είναι παράγωγο οδεύον κύμα θραύσης, μεγάλης κλίμακας και μελετάται με σεισμολογικούς όρους. Ωστόσο, αγνοεί άλλες πιθανές αιτίες που ενδέχεται να προκαλέσουν τσουνάμι.
Παράλληλα, υπάρχει και ο όρος «Μετεο-τσουνάμι», για μεγάλα κύματα, που προκαλούνται από μετεωρολογικά φαινόμενα, που όμως δεν έχουν σχέση με τα πραγματικά τσουνάμι. Επίσης, συχνά χρησιμοποιείται και ο άτυπος όρος «μεγα-τσουνάμι», που περιγράφει τα εξαιρετικά μεγάλα τσουνάμι (συνήθως τα ύψους άνω των 50 μέτρων).
Τα τσουνάμι έχουν μεγάλο μήκος κύματος και μεταφέρουν τεράστια ποσά ενέργειας. Ενώ μία σειρά μεγάλων θαλάσσιων κυμάτων που προκαλούνται από τον άνεμο, έχει μήκος κύματος (απόσταση από κορυφή σε κορυφή κύματος) τα 30 – 40 μέτρα, με μέγιστο τα 100 μέτρα, και περιοδικότητα μερικά δευτερόλεπτα, τα τσουνάμι έχουν τεράστια μήκη κύματος, που μπορεί να φτάσουν τα 100 ή και τα 200 χιλιόμετρα και περιοδικότητα ακόμα και άνω της μιας ώρας.
Όσο διαδίδονται στην ανοιχτή θάλασσα με μεγάλο βάθος, έχουν ελάχιστο ύψος, συνήθως στα 30 εκατοστά, αλλά ποτέ δεν ξεπερνάει το 1 μέτρο, και ταξιδεύουν προς όλες τις επιτρεπτές από τον αρχικό σχηματισμό του μετώπου, κατευθύνσεις, με ταχύτητα 700 – 800 χλμ./ώρα. Παρά την τρομακτική αυτή ταχύτητα, δεν γίνονται αντιληπτά, από τα πλοία στην ανοιχτή θάλασσα, ούτε καν από βάρκες, καθώς φαίνονται, ως μία φουσκοθαλασσιά (λείας και αδιάσπαστης επιφάνειας, με κορυφές που δεν σκάνε, ούτε ασπρίζουν), που κυριολεκτικά περνάει «σαν αστραπή» και φεύγει.
Φθάνοντας όμως στα ρηχά, λόγω της μείωσης του βάθους, αναδιπλώνονται και ενώ χάνουν ταχύτητα και μήκος κύματος, τα οποία τότε πέφτουν κάτω από 80 χλμ./ώρα και κάτω από 20 χιλιόμετρα αντίστοιχα, κερδίζουν σε ύψος. Όταν τελικώς «σκάσουν» στην ακτή, αν και η ταχύτητα πρόσκρουσης συνήθως είναι μόνο 40 χλμ./ώρα, το τελικό τους ύψος είναι καταστροφικό, καθώς διατηρείται και ενώ εισβάλλουν μέσα στην ενδοχώρα, προκαλώντας ένα φαινόμενο που θυμίζει ρήξη φράγματος και εισβολή πλημμύρας ή σαν ξαφνική εισβολή εξωπραγματικά ακραίας παλίρροιας (σε αντίθεση με τα κοινά κύματα, που όταν «σκάσουν» στην ακτή, μετά αποσύρονται). Το τελικό τους ύψος μπορεί να ποικίλλει από 1 μέχρι 15 μέτρα, ενώ τα μεγαλύτερα τσουνάμι στην ιστορία έχουν φτάσει τα 30 – 40 μέτρα, αν και στο πιο ακραίο θεωρητικό σενάριο μπορεί να φτάσει έως και τα 50 μέτρα (το σενάριο της πιθανής κατάρρευσης ολόκληρου του ηφαιστείου Κούμπρε Βιέχα στη θάλασσα, στο νησί Λα Πάλμα) ή και πολύ υψηλότερα σε συμβάν πρόσκρουσης με αστεροειδή ή κομήτη. Πρακτικά όμως, αρκεί να φτάσει τα 1 – 2 μέτρα για να υπάρξουν ζημιές και θύματα.
Τσουνάμι: Τα φονικότερα της ιστορίας
Κρακατόα 1883
Το μεγαλύτερο σε μέγεθος τσουνάμι στην πρόσφατη ιστορία, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ήταν αυτό που δημιουργήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα στην Ινδονησία, στις 27 Αυγούστου 1883. Το μέγιστο ύψος των κυμάτων που δημιουργήθηκαν, εκτιμήθηκε στα 30 – 40 μέτρα.
Ινδονησία 2004
Ένα από τα πλέον καταστρεπτικά τσουνάμι της σύγχρονης ιστορίας (και αυτό με τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπινων θυμάτων), εκδηλώθηκε μετά τον σεισμό της 26ης Δεκεμβρίου 2004 στην Ινδονησία, μεγέθους 9,1 – 9,3 Ρίχτερ και είχε ως αποτέλεσμα, σχεδόν 250.000 νεκρούς και τεράστιες υλικές ζημιές.
Ιαπωνία 2011
Στις 11 Μαρτίου 2011 σημειώθηκε σεισμός μεγέθους 9,0 – 9,1 Ρίχτερ στην βορειοανατολική Ιαπωνία, με αποτέλεσμα να διαδοθεί τσουνάμι στον Ειρηνικό ωκεανό. Στις Ιαπωνικές ακτές το τσουνάμι έφτασε σε ύψος τα 10 μέτρα, προκαλώντας χιλιάδες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και τεράστιες καταστροφές, ενώ σε κάποια σημεία έφτασε ακόμα και τα 30 μέτρα και το μέγιστο ύψος ήταν 40,5 μέτρα.
Διαβάστε όλα τα νέα στο topics.gr