Θυρεοειδής Αδένας: Μη Φυσιολογική Λειτουργία & Σοβαρές επιπλοκές

Ο θυρεοειδής αδένας, παρά το μικρό του μέγεθος, συμμετέχει σε ρυθμιστικό ρόλο στις λειτουργίες όλων των συστημάτων του ανθρωπίνου οργανισμού, κυρίως μέσω της ρύθμισης του κυτταρικού μεταβολισμού με τις ορμόνες που παράγει. Οι παθήσεις του θυρεοειδούς είναι από τις πιο συχνές παθήσεις των ενδοκρινών αδένων. Σε κάποιες από τις παθήσεις αυτές είναι πιθανόν να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση. Οι παθήσεις του θυρεοειδούς διακρίνονται αδρά σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις καλοήθεις και τις κακοήθεις παθήσεις. Στην παρούσα δημοσίευση εξετάζονται οι καλοήθεις παθήσεις του θυρεοειδούς, οι οποίες αναλύονται εν συντομία στη συνέχεια και είναι οι παρακάτω:

• Όζοι θυρεοειδούς
• Βρογχοκήλη
• Υπερθυρεοειδισμός
• Θυρεοειδίτιδα

Όζοι θυρεοειδούς

Με τον όρο αυτό περιγράφονται ογκόμορφες βλάβες διακριτές από το υπόλοιπο θυρεοειδικό παρέγχυμα. Αν υποβληθεί ο γενικός πληθυσμός σε υπερηχογράφημα υψηλής ευκρίνειας εκτιμάται ότι όζοι θυρεοειδούς (διαμέτρου έως λίγων mm) θα ανευρεθούν σε ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό (έως 60 ή και 70 %). Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν χρειάζεται κάποια θεραπευτική αντιμετώπιση παρά μόνο περιοδική παρακολούθηση του ασθενούς με υπερηχογραφικό έλεγχο και μέτρηση θυρεοειδικών ορμονών ανά διαστήματα. Χειρουργική επέμβαση θα απαιτηθεί σε επιλεγμένους ασθενείς και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια όπως: 

• Μέγεθος όζου (συνήθως όταν υπερβαίνει τα 25 – 30 mm).
• Υποψία ή διάγνωση καρκίνου θυρεοειδούς (μπαίνει link). Σήμερα, η διάγνωση του καρκίνου θυρεοειδούς μπορεί να τεθεί στις περισσότερες περιπτώσεις πριν την επέμβαση με το υπερηχογράφημα και την παρακέντηση με λεπτή βελόνη (FNA) του όζου. Επίσης, υποψία καρκίνου θυρεοειδούς (και συγκεκριμένα μυελοειδούς καρκίνου) δημιουργείται όταν τα επίπεδα καλσιτονίνης στο αίμα είναι αυξημένα.
• Αισθητικοί λόγοι (διόγκωση στον τράχηλο).
• Υπερλειτουργία του όζου (τοξικό αδένωμα).

Βρογχοκήλη

Ο όρος «βρογχοκήλη» αναφέρεται σε αύξηση των διαστάσεων του θυρεοειδούς. Μπορεί να αφορά ολόκληρο το θυρεοειδικό ιστό χωρίς παρουσία όζων (διάχυτη βρογχοκήλη) ή να οφείλεται στην παρουσία όζων, συνήθως πολλαπλών (πολυοζώδης βρογχοκήλη). Μπορεί επίσης να συνοδεύεται από φυσιολογικά επίπεδα θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα (απλή μη τοξική βρογχοκήλη) ή από υπερθυρεοειδισμό (αυξημένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών, τοξική βρογχοκήλη). Με βάση την ταξινόμηση αυτή και ανάλογα με τα παραπάνω κριτήρια η βρογχοκήλη περιγράφεται με συνδυασμό των παραπάνω όζων (π.χ. διάχυτη τοξική βρογχοκήλη, απλή μη τοξική πολυοζώδης βρογχοκήλη). Ενίοτε, όταν το μέγεθος του θυρεοειδούς αυξάνεται σταδιακά, μπορεί τα κάτω όριά του να επεκταθούν προς τα κάτω, πίσω από τις κλείδες και το στέρνο και να «καταδυθούν» στον θώρακα (ανώτερο μεσοθωράκιο). Σε αυτή την περίπτωση η βρογχοκήλη χαρακτηρίζεται σαν «καταδυόμενη». 

Χειρουργική επέμβαση θα απαιτηθεί:

• Σε μεγάλου βαθμού διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα (μπαίνει link). Στην περίπτωση αυτή μπορεί ο διογκωμένος θυρεοειδής να ασκεί πίεση σε παρακείμενα ανατομικά στοιχεία, όπως η τραχεία ή ο οισοφάγος (οπότε ο ασθενής εμφανίζει δυσκολία στην αναπνοή [δύσπνοια] ή δυσκολία στην κατάποση [δυσκαταποσία].
• Σε υποψία ή διάγνωση καρκίνου θυρεοειδούς. Η υποψία καρκίνου δημιουργείται συνήθως με βάση τα υπερηχογραφικά ευρήματα και η διάγνωση επιβεβαιώνεται με την υπερηχογραφικά καθοδηγούμενη παρακέντηση με λεπτή βελόνη (FNA). Όταν οι όζοι είναι πολλαπλοί (σε πολυοζώδη βρογχοκήλη) ο εξειδικευμένος ακτινολόγος μπορεί να αναγνωρίσει τον ύποπτο όζο και να παρακεντήσει επιλεκτικά αυτόν.
• Σε αυξημένη λειτουργική δραστηριότητα του διογκωμένου θυρεοειδούς (τοξική βρογχοκήλη).
• Όταν η διόγκωση του θυρεοειδούς είναι εμφανής, δημιουργώντας αισθητικό πρόβλημα στον ασθενή.

Υπερθυρεοειδισμός

Ο υπερθυρεοειδισμός είναι αποτέλεσμα αυξημένης λειτουργικής δραστηριότητας του θυρεοειδούς και αυξημένης παραγωγής θυρεοειδικών ορμονών από τον θυρεοειδή. Χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα θυρεοειδικών ορμονών (Τ3 / Τ4) και μειωμένα επίπεδα θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (TSH) στο αίμα. 

Οι κλινικές εκδηλώσεις του υπερθυρεοειδισμού είναι πολύ χαρακτηριστικές, όπως: 

• Απώλεια βάρους, ενώ η όρεξη αυξάνεται ή παραμένει η ίδια
• Ταχυκαρδία (συχνά > 100 ανά λεπτό)
• Καρδιακές αρρυθμίες
• Αίσθημα παλμών από την καρδιά (στον προκάρδιο χώρο του θώρακα)
• Νευρικότητα
• Άγχος
• Ευερεθιστότητα
• Μυϊκός τρόμος, συνήθως λεπτός στις άκρες των δακτύλων των χεριών
• Εφιδρώσεις
• Διαταραχές της περιόδου (εμμήνου ρύσεως σε γυναίκες)
• Δυσανεξία στη ζέστη
• Αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου (συνήθως διαρροϊκές κενώσεις)
• Διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα (βρογχοκήλη), που μπορεί να είναι είτε διάχυτη (νόσος Graves’), είτε με παρουσία όζων
• Εύκολη κόπωση
• Μυϊκή αδυναμία
• Αϋπνίες
• Λέπτυνση του δέρματος
• Λεπτές εύθραυστες τρίχες
• Εκδηλώσεις από τους οφθαλμούς, όπως εξόφθαλμος, ξηρότητα οφθαλμών, δυσφορία στους οφθαλμούς, ευαισθησία στο φως, θόλωση όρασης, διπλωπία, μείωση κινητικότητας οφθαλμών κλπ.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι πιο ηλικιωμένοι ασθενείς συχνά δεν παρουσιάζουν έντονα συμπτώματα ή παρουσιάζουν ήπια συμπτώματα, όπως ταχυκαρδία, δυσανεξία στη ζέστη, εύκολη κόπωση,  κλπ.

Ο υπερθυρεοειδισμός μπορεί να οφείλεται σε:

• Διάχυτη τοξική βρογχοκήλη (νόσος Graves). Η διόγκωση του θυρεοειδούς είναι διάχυτη, χωρίς παρουσία όζων.
• Πολυοζώδη τοξική βρογχοκήλη
• Τοξικό αδένωμα (μονήρης όζος που παράγει αυξημένες ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών)

Η θεραπεία του υπερθυρεοειδισμού είναι:

• Συντηρητική (αντιθυρεοειδικά φάρμακα)
• Χειρουργική
• Ραδιενεργό ιώδιο (σε επιλεγμένους ασθενείς)

Υποθυρεοειδισμός

Οφείλεται σε μειωμένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών από τον θυρεοειδή, για διάφορους λόγους (συνηθέστερα λόγω θυρεοειδίτιδας Hashimoto, βλ. παρακάτω).

Κλινικές εκδηλώσεις είναι οι εξής:

• Κόπωση
• Νωθρότητα
• Αίσθημα εξάντλησης
• Διαταραχές μνήμης
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Τριχόπτωση
• Δυσανεξία στο κρύο
• Υποθερμία
• Ξηροδερμία
• Εύθραυστα λεπτά νύχια
• Οιδηματώδες πρόσωπο
• Οίδημα στα πόδια και στα χέρια
• Αρθραλγίες
• Μυικές κράμπες
• Μυϊκή αδυναμία
• Κατάθλιψη
• Αύξηση σωματικού βάρους
• Δυσκοιλιότητα
• Διαταραχές της περιόδου/γονιμότητας (στις γυναίκες) ή της libido (άνδρες)

H θεραπεία περιλαμβάνει τη χορήγηση θυροξίνης από το στόμα. 

Χειρουργική επέμβαση είναι πιθανόν να απαιτηθεί όχι για τον υποθυρεοειδισμό αυτόν καθ’ αυτόν, αλλά όταν συνυπάρχουν όζοι θυρεοειδούς (βλ. παραπάνω), μεγάλου βαθμού διόγκωση θυρεοειδούς (που μπορεί να προκαλεί πιεστικά φαινόμενα από τα παρακείμενα όργανα [βλ. παραπάνω] ή αισθητικά προβλήματα), υποψία ή διάγνωση καρκίνου θυρεοειδούς, κλπ.

Θυρεοειδίτιδες

Με τον όρο αυτό περιγράφεται μία μεγάλη ετερογενής ομάδα παθήσεων του θυρεοειδούς που έχουν σαν κοινό χαρακτηριστικό τη φλεγμονή του θυρεοειδούς αδένα.

Διακρίνονται σε:

• Οξεία θυρεοειδίτιδα. Χαρακτηρίζεται από οξύ πόνο στην περιοχή του θυρεοειδούς, ευαισθησία στην ψηλάφηση του τραχήλου, διόγκωση τοπικά και πυρετό. Όταν συνοδεύεται από δημιουργία αποστήματος περιγράφεται ως οξεία πυώδης θυρεοειδίτιδα. Αντιμετωπίζεται με χορήγηση αντιβίωσης, με παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη, και διάνοιξη-παροχέτευση του αποστήματος (αν υπάρχει).
• Υποξεία θυρεοειδίτιδα de Quervain. Εμφανίζεται συνήθως μετά ιογενή λοίμωξη του αναπνευστικού και υποχωρεί σταδιακά αυτόματα. Εξελίσσεται σε στάδια: αρχικό (υπερθυρεοειδισμός), πρώιμο ενδιάμεσο (χωρίς ιδιαίτερα συμπτώματα), όψιμο ενδιάμεσο (υποθυρεοειδισμός) και όψιμο στάδιο (φάση αποκατάστασης).
• Χρόνια λεμφοκυτταρική θυρεοειδίτιδα (θυρεοειδίτιδα Hashimoto). Είναι η συνηθέστερη μορφή θυρεοειδίτιδας και μία πολύ συχνή αιτία υποθυρεοειδισμού. Χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων και είναι αυτοάνοσης αιτιολογίας. Επέμβαση μπορεί να απαιτηθεί σε επιλεγμένες περιπτώσεις (π.χ. παρουσία όζων, υποψία καρκίνου, κλπ).
• Χρόνια θυρεοειδίτιδα Riedel. Χαρακτηρίζεται από σκληρής υφής διόγκωση του θυρεοειδούς, που μπορεί να πιέζει την τραχεία προκαλώντας δύσπνοια. Μπορεί να χρειαστεί επέμβαση για την ανακούφιση του ασθενούς.

Γεώργιος Σακοράφας

Χειρουργός θυρεοειδούς – παραθυρεοειδών

Επ. Καθηγητής Χειρουργικής
Τ. Συντονιστής Διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής ΑΓΙΟΥ ΣΑΒΒΑ
ΕΥΓΕΝΙΔΕΙΟ – ΙΑΤΡΙΚΟ ΨΥΧΙΚΟΥ – ΜΗΤΕΡΑ – ΥΓΕΙA