Κορονοϊός: Βασικές οδηγίες προφύλαξης και αντιμετώπισης νόσησης με COVID-19 λόγω της αύξησης των κρουσμάτων που καταγράφεται στη χώρα. Ποια είναι τα συμπτώματα σήμερα.
Σαρώνει ο κορωνοϊός στην Ελλάδα. Το νέο στέλεχος LB.1, με τα έως τώρα δεδομένα, δεν παρουσιάζει υψηλού κινδύνου νόσηση, αλλά μπορεί να επιφέρει όλα τα κοινά συμπτώματα λοίμωξης. Σύμφωνα με την Ιατρική Υπηρεσία του ΕΔΟΕΑΠ, πρόκειται για:
Πυρετό με ρίγος ή χωρίς
Βήχα
Δυσκολία στην αναπνοή
Κόπωση
Πόνο στους μυς και τις αρθρώσεις
Πονοκέφαλο
Απώλειας γεύσης και όσφρησης
Πονόλαιμο
Καταρροή
Ναυτία
Διάρροιες
Ιατρική φροντίδα θα χρειαστείτε εάν παρουσιάσετε:
Δυσκολία στην αναπνοή
Πόνο στο στήθος
Δυσκολία στο να ξυπνήσετε ή να παραμείνετε ξύπνιοι
Εάν εμφανίσετε σύμπτωμα που να παραπέμπει σε λοίμωξη του αναπνευστικού, καλό είναι να υποβληθείτε σε Rapid Test ή ακόμη καλύτερα σε COMBO Test (Γρίπης και COVID).
Κορονοϊός: Η μετάλλαξη που φέρνει νέα πανδημία – Τα συμπτώματα
Με την κυρίαρχη νέα παραλλαγή του COVID-19 KP.3, ένα κύμα καλοκαιρινών μολύνσεων από τον κορονοϊό μπορεί να είναι προ των πυλών. Αλλά το μέγεθος αυτού του κύματος παραμένει άγνωστο.
Η εξέταση των λυμάτων, οι οποίες μπορούν να δώσουν ένα έγκαιρο προειδοποιητικό σήμα ότι ο κορωνοϊός αυξάνεται, έδειξαν πρόσφατα «πολύ υψηλά» επίπεδα ιικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ όπως στη Φλόριντα, τη Χαβάη και τη Μοντάνα και «υψηλά» επίπεδα στην Αλάσκα, την Καλιφόρνια, το Κονέκτικατ, τη Γεωργία, το Μέριλαντ και το Νέο Μεξικό, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC).
«Από τις 11 Ιουνίου 2024, εκτιμούμε ότι οι λοιμώξεις COVID-19 αυξάνονται ή πιθανώς αυξάνονται σε 34 πολιτείες, μειώνονται ή πιθανώς μειώνονται σε μία πολιτεία και είναι σταθερές ή αβέβαιες σε 14 πολιτείες και εδάφη», ανέφερε το CDC.
Το CDC σημείωσε επίσης ότι οι επισκέψεις σε τμήματα επειγόντων περιστατικών λόγω του COVID-19 αυξήθηκαν κατά 12,6% κατά την εβδομάδα που έληξε στις 8 Ιουνίου, αλλά οι νοσηλείες παραμένουν χαμηλές.
«Είδαμε μια σταθερή ροή ανθρώπων που νοσούν πολύ από το COVID, αλλά συνολικά εξακολουθεί να είναι λίγοι», λέει ο Peter Chin-Hong, MD, ειδικός σε θέματα λοιμωδών νοσημάτων που συνδέεται με το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο. «Οι νοσηλείες συνήθως υστερούν λίγο σε σχέση με άλλους δείκτες COVID, οπότε νομίζω ότι θα τις δούμε να αυξάνονται αλλά όχι τόσο πολύ όσο στο παρελθόν».
Προσθέτει ότι πολλές σοβαρές ασθένειες είναι πλέον συχνά αποφεύξιμες λόγω εμβολίων και θεραπειών όπως η νιρματρελβίρη-ριτοναβίρη (Paxlovid), οι οποίες εμποδίζουν μια λοίμωξη να γίνει σοβαρή.
Μια νέα παραλλαγή ανοίγει το δρόμο για περισσότερες λοιμώξεις
Ωστίσο, κάτι που ενδιαφέρει όλους τους επιστήμονες είναι ότι το κύμα της νέας δραστηριότητας του COVID φαίνεται να οφείλεται στην άνοδο μιας οικογένειας πολύ μεταδοτικών παραλλαγών που ονομάζονται FLiRT (συντομογραφία των τεχνικών ονομάτων των συγκεκριμένων μεταλλάξεών τους). Αυτές οι παραλλαγές αρχίζουν με τα γράμματα «KP» ή «JN» και συνδυαστικά ευθύνονται σήμερα για περισσότερα από τα δύο τρίτα των κρουσμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι περισσότερες περιπτώσεις της μετάλλαξης FliRT είναι ένα νέο στέλεχος που ονομάζεται KP.3, το οποίο αποτελεί πλέον το 25% των περιπτώσεων COVID, ξεπερνώντας την KP.2, η οποία μόλις πριν από μερικές εβδομάδες ήταν η κύρια αιτία του COVID στις Ηνωμένες Πολιτείες και τώρα αντιπροσωπεύει το 22,5% των λοιμώξεων.
«Η διαφορά μεταξύ των δύο παραλλαγών είναι μια πρόσθετη μετάλλαξη εντός της πρωτεΐνης spike», λέει η Dana Hawkinson, MD, ιατρική διευθύντρια πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων στο Σύστημα Υγείας του Πανεπιστημίου του Κάνσας στο Κάνσας Σίτι. «Πιστεύεται ότι αυτή η μετάλλαξη βοηθάει στο να γίνει η πρόσδεση στους κυτταρικούς μας υποδοχείς λίγο πιο εύκολη. Συνολικά, ωστόσο, οι KP.3 και KP.2 μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Είναι και οι δύο παραλλαγές από τη γενιά JN.1».
Ενώ και τα δύο στελέχη φαίνεται να είναι ιδιαίτερα μεταδοτικά, ο Δρ Τσιν-Χονγκ σημειώνει ότι είναι δύσκολο να προσδιοριστεί σε αυτό το σημείο αν το ένα είναι πολύ πιο μεταδοτικό από το άλλο. «Τα KPs παλεύουν για το ποιος είναι το Νο 1», λέει.
Η κυριαρχία των παραλλαγών FLiRT επηρεάζει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για τη δημόσια υγεία καθώς εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αναδιατυπωθεί το εμβόλιο COVID στο μέλλον.
Την περασμένη εβδομάδα, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων άλλαξε τη σύστασή της ότι τα εμβόλια COVID-19 για το φθινόπωρο στοχεύουν στο JN.1, και αντ’ αυτού πρότεινε τα εμβόλια να σχεδιάζονται ώστε να αναλαμβάνουν το KP.2, εάν αυτό είναι εφικτό.
«Ανεξάρτητα από το ποια παραλλαγή θα επιλέξετε να στοχεύσετε, η αίσθησή μου είναι ότι όλα σχετίζονται τόσο πολύ μεταξύ τους που δεν μπορείτε να κάνετε λάθος με κανένα από αυτά – θα εξακολουθούν να παρέχουν το κύριο όφελος, το οποίο είναι η πρόληψη της νοσηλείας και του θανάτου, ιδίως στα ευάλωτα άτομα», λέει ο Chin-Hong.
Το CDC συνεχίζει να προειδοποιεί για τα κοινά συμπτώματα του COVID-19, όπως συμφόρηση ή ρινική καταρροή, πονόλαιμος, κόπωση και πονοκέφαλος.
Ο Chin-Hong λέει ότι βλέπει λιγότερα συμπτώματα που ήταν συνηθισμένα το 2020, όπως δύσπνοια και απώλεια της γεύσης και της όσφρησης, και ότι μερικοί άνθρωποι εμφανίζουν ναυτία και διάρροια – συμπτώματα που μπορεί να μην συνειδητοποιούν ότι μπορεί να συνδέονται με το COVID.
Επειδή τα συμπτώματα του COVID-19 είναι συχνά παρόμοια με εκείνα των αλλεργιών ή του κοινού κρυολογήματος, οι γιατροί προειδοποιούν ότι ο μόνος τρόπος για να είστε σίγουροι είναι να κάνετε ένα τεστ COVID – ειδικά αν είστε ιδιαίτερα ευάλωτοι σε σοβαρή λοίμωξη (αν είστε ηλικιωμένοι, για παράδειγμα, ή αν είστε ανοσοκατεσταλμένοι) και θέλετε να αποτρέψετε σοβαρή ασθένεια με μια αγωγή Paxlovid. Θα πρέπει επίσης να κάνετε εξέταση εάν περνάτε χρόνο με κάποιον που διατρέχει υψηλό κίνδυνο και τον οποίο μπορεί να μολύνετε.
«Πιστεύω ότι οι άνθρωποι απορρίπτουν τα συμπτώματα του COVID-19 ως αλλεργίες ή ως καλοκαιρινό κρυολόγημα», λέει ο Δρ Hawkinson. «Γι’ αυτό, ειδικά αν διατρέχετε υψηλότερο κίνδυνο για σοβαρή ασθένεια, είναι σημαντικό να έχετε ένα σχέδιο, όπως η έγκαιρη εξέταση για COVID-19, και ενδεχομένως δύο ημέρες στη σειρά».
Ο ζεστός καιρός είναι ένας παράγοντας. Ενώ σκεφτόμαστε τον χειμώνα ως εποχή εξάπλωσης του ιού, οι καλοκαιρινές συνθήκες αυξάνουν επίσης τη μετάδοση. Όταν έχει ζέστη και υγρασία έξω, περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να συγκεντρώνονται σε εσωτερικούς χώρους για τον κλιματισμό, δίνοντας στον ιό την ευκαιρία να μεταδοθεί.
Στη συνέχεια, υπάρχουν και τα καλοκαιρινά ταξίδια. Η Airlines for America προβλέπει ότι οι αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες θα μεταφέρουν 271 εκατομμύρια επιβάτες σε όλο τον κόσμο αυτό το καλοκαίρι, ποσοστό αυξημένο κατά 6,3% σε σχέση με πέρυσι. Αυτό σημαίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι συγκεντρώνονται κοντά ο ένας στον άλλο στους τερματικούς σταθμούς των αεροδρομίων και στις καμπίνες των αεροπλάνων και ότι υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα εξάπλωσης της νόσου.
«Οι άνθρωποι πρέπει να είναι ενήμεροι και να επαγρυπνούν, αλλά όχι φοβισμένοι», λέει ο Τσιν-Χονγκ. «Όλοι, συμπεριλαμβανομένων των ανοσοκατεσταλμένων ατόμων και των ηλικιωμένων, μπορούν να ξεπεράσουν αυτό το κύμα πολύ ομαλά λόγω της διαθεσιμότητας εμβολίων και αντιιικών φαρμάκων».
Κορονοϊός: Έρευνα σοκ αποκαλύπτει τι αλήθεια για τα εμβόλια – Οι παρενέργειές τους
Η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα παγκόσμια μελέτη συνδέει τα εμβόλια – που προστατεύουν από σοβαρή ασθένεια, θάνατο και επίμονα συμπτώματα της long Covid – με ελαφρώς αυξημένα ποσοστά εμφάνισης νευρολογικών παθήσεων, παθήσεων του αίματος καθώς και άλλων που σχετίζονται με την καρδιά.
Τα σπάνια περιστατικά – που καταγράφηκαν από τους πρώτους μήνες της πανδημίας – αποκάλυψαν υψηλότερο κίνδυνο φλεγμονής που σχετίζεται με την καρδιά από τα εμβόλια mRNA που παρασκευάστηκαν από τις εταιρείες Pfizer Inc., BioNTech SE και Moderna Inc. και αυξημένο κίνδυνο ενός τύπου θρόμβου αίματος στον εγκέφαλο μετά από ανοσοποίηση με εμβόλια με ιούς – φορείς, όπως αυτό που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και παρασκευάστηκε από την AstraZeneca Plc.
Τα εμβόλια με ιούς – φορείς συνδέθηκαν επίσης με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης του συνδρόμου Guillain-Barre, μιας νευρολογικής διαταραχής κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται λανθασμένα στο περιφερικό νευρικό σύστημα.
Σημειώνεται πως περισσότερα από 13,5 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων Covid έχουν χορηγηθεί παγκοσμίως τα τελευταία τρία χρόνια, σώζοντας πάνω από 1 εκατομμύριο ζωές μόνο στην Ευρώπη. Παρόλα αυτά, ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων που εμβολιάστηκαν εμφάνισαν σημαντικές παρενέργειες, πυροδοτώντας συζητήσεις σχετικά με το αν τα οφέλη από το εμβόλιο υπερβαίνουν το ρίσκο τους.
Η νέα έρευνα από το Παγκόσμιο Δίκτυο Δεδομένων για τα Εμβόλια – που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Vaccine – εστίασε σε 13 ιατρικές καταστάσεις που η ομάδα θεώρησε ως «ανεπιθύμητες ενέργειες» μεταξύ 99 εκατομμυρίων εμβολιασμένων ατόμων σε οκτώ χώρες, με στόχο τον εντοπισμό περιστατικών που εμφανίστηκαν συχνότερα του αναμενόμενου μετά τον εμβολιασμό.
Η μυοκαρδίτιδα – ή αλλιώς φλεγμονή του καρδιακού μυός – εντοπίστηκε σταθερά μετά από την πρώτη, δεύτερη αλλά και τρίτη δόση εμβολίων mRNA, σύμφωνα με τη μελέτη. Η εμφάνιση της υπήρξε ακόμη συχνότερη μετά από μια δεύτερη δόση του εμβολίου της Moderna. Η πρώτη και η τέταρτη δόση του ίδιου εμβολίου συνδέθηκε επίσης με αυξημένη εμφάνιση περικαρδίτιδας [ή αλλιώς φλεγμονής του λεπτού σάκου που καλύπτει την καρδιά].
Οι ερευνητές διαπίστωσαν, παράλληλα, μια στατιστικά σημαντική αύξηση των περιπτώσεων εμφάνισης συνδρόμου Guillain-Barre εντός 42 ημερών από την πρώτη δόση με AstraZeneca, η οποία δεν παρατηρήθηκε με τα εμβόλια mRNA.
Το ίδιο εμβόλιο συνδέθηκε με σημαντική αύξηση περιστατικών εγκεφαλικής φλεβικής θρόμβωσης, ενός τύπου θρόμβου αίματος στον εγκέφαλο. Σημειώνεται πως οι παρενέργειες αυτές οδήγησαν στην απόσυρση ή τον περιορισμό των ηλικιακών ορίων για το συγκεκριμένο εμβόλιο στη Δανία και πολλές άλλες χώρες. Η μυοκαρδίτιδα συνδέθηκε επίσης με την τρίτη δόση AstraZeneca σε ορισμένους.
Στη μελέτη εντοπίστηκαν ακόμη ενδείξεις για σύνδεση των εμβολίων τύπου AstraZeneca με εμφάνιση εγκάρσιας μυελίτιδας – ή αλλιώς φλεγμονής του νωτιαίου μυελού. Το ίδιο ισχύει και για την οξεία διάχυτη εγκεφαλομυελίτιδα – φλεγμονή και οίδημα στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό- μετά από εμβόλια τόσο ιού-φορέα όσο και mRNA.
Σημειώνεται πως η μελέτη δεν ασχολήθηκε με το σύνδρομο ορθοστατικής ταχυκαρδίας ή POTS, το οποίο ορισμένες έρευνες έχουν συνδέσει με τα εμβόλια ενάντια στον κορονοϊό.
Κορονοϊός: Άσχημα μαντάτα για τους άνδρες – Μεγάλος προβληματισμός
Ένας στους έξι άνδρες παγκοσμίως στερείται την πατρότητα, αφού, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αυτό είναι το ποσοστό των υπογόνιμων ζευγαριών.
Ο αριθμός των ανδρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας ελάχιστα διαφοροποιείται μεταξύ των χωρών και είναι ανεξάρτητος από την οικονομική κατάστασή τους.
Σε παραπλήσια συμπεράσματα κατέληξε μια μελέτη των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ, η οποία έδειξε ότι 1 στις 5 γυναίκες δεν τεκνοποιεί.
«Τα τελευταία χρόνια η ανδρική υπογονιμότητα αυξάνεται ραγδαία. Υπολογίζεται ότι στις μισές περιπτώσεις το πρόβλημα ξεκινά από τους άνδρες και ο κατάλογος των αιτιών είναι μεγάλος. Έχει παρατηρηθεί ότι η ποιότητα του σπέρματός τους υποβαθμίζεται. Επίσης, ολοένα και περισσότεροι αντιμετωπίζουν ανωμαλίες στο ουρογεννητικό σύστημα και εμφανίζουν καρκίνο στους όρχεις», επισημαίνει ο Χειρουργός Ανδρολόγος Ουρολόγος δρ Αναστάσιος Λιβάνιος.
Για την πλειονότητα των ανδρών με υπογονιμότητα ευθύνονται περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η κακή διατροφή, η αύξηση του σωματικού βάρους, το άγχος, η χρήση κάνναβης, η χρόνια χρήση γλυκοκορτικοειδών, η έκθεση σε πολλά οιστρογόνα ή τεστοστερόνη, η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα ή το άτμισμα, όπως και η έκθεση των όρχεων σε υψηλές θερμοκρασίες.
Η έκθεση σε χημικές ουσίες που διαταράσσουν τις ορμόνες με τις οποίες έρχονται σε επαφή οι άνδρες στην καθημερινή ζωή τους έχει επίσης ενοχοποιηθεί από μελέτες.
Στις αιτίες πρέπει να προστεθούν γενετικοί λόγοι αλλά και ιατρικές παθήσεις, όπως ο διαβήτης, η κιρσοκήλη, η στυτική δυσλειτουργία, η κυστική ίνωση και το σύνδρομο Cushing, η δυσλειτουργία του υποθαλάμου ή της υπόφυσης, που παράγουν ορμόνες για τη διατήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας των όρχεων.
Επίσης, η υπερπλασία των επινεφριδίων και η ύπαρξη αυτοάνοσων διαταραχών, οι τραυματισμοί και οι λοιμώξεις μπορεί να οδηγήσουν σε δυσκολία απόκτησης απογόνων.
Και αν οι άνδρες σε νεαρή ηλικία δυσκολεύονται να τεκνοποιήσουν, στους άνω των 40 ο κίνδυνος πολλαπλασιάζεται. Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι και η λοίμωξη COVID-19 επηρεάζει τη γονιμότητα, αφού μειώνει τον αριθμό των σπερματοζωαρίων και την ποιότητά τους.
Στο 39ο ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE) παρουσιάστηκε μια μελέτη, την οποία πραγματοποίησαν, μεταξύ Φεβρουαρίου 2020 και Οκτωβρίου 2022 Ισπανοί ερευνητές.
Σε αυτήν συμμετείχαν 45 άνδρες, μέσης ηλικίας 31 ετών, που παρακολουθούνταν από έξι κλινικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Όλοι είχαν επιβεβαιωμένα περάσει ήπιας μορφής COVID-19 και οι κλινικές διέθεταν δεδομένα από την ανάλυση δειγμάτων σπέρματος που είχαν ληφθεί πριν από τη μόλυνση των ανδρών. Ένα άλλο δείγμα σπέρματος ελήφθη μεταξύ 17 και 516 ημερών μετά από τη μόλυνση.
Το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των δειγμάτων πριν και μετά από την COVID-19 ήταν κατά μέσο όρο 238 ημέρες.
Οι ερευνητές ανέλυσαν όλα τα δείγματα που ελήφθησαν έως και 100 ημέρες μετά από τη λοίμωξη και στη συνέχεια ανέλυσαν ένα υποσύνολο δειγμάτων που ελήφθησαν μετά από 100 και πλέον ημέρες.
Διαπιστώθηκε ότι υπήρχε μείωση στον όγκο και στη συγκέντρωση του σπέρματος, στον αριθμό των σπερματοζωαρίων, στη συνολική κινητικότητά τους, καθώς και στον αριθμό των ζωντανών σπερματοζωαρίων.
Η κινητικότητα και ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων επηρεάστηκαν περισσότερο.
Σύμφωνα με τον επικεφαλής της μελέτης, το 50% των ανδρών περίπου είχαν 57% χαμηλότερο συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων απ’ ότι πριν νοσήσουν.
Αν και οι ερευνητές περίμεναν ότι η δημιουργία νέου σπέρματος (για την οποία απαιτούνται 78 ημέρες) θα επανέφερε την ποιότητα και τη συγκέντρωση σπέρματος, αυτό δεν συνέβη. Γι’ αυτό απαιτούνται μεγαλύτερες και μακροπρόθεσμες μελέτες για να διαπιστωθεί αφενός εάν οι αρνητικές επιπτώσεις της λοίμωξης μπορούν να έχουν μόνιμο χαρακτήρα και εάν αυτή επηρεάζει τη γονιμότητα και αφετέρου να βρεθεί ο μηχανισμός που ο SARS-CoV-2 επηρεάζει τους όρχεις και το σπέρμα.
«Η έρευνα υπογραμμίζει τη σημασία της μακροχρόνιας παρακολούθησης των ασθενών μετά από μια λοίμωξη COVID-19, ακόμη και αν πρόκειται για ήπια.
Και πέραν αυτής όμως οι άνδρες που διαπιστώνουν ότι οι προσπάθειές τους να αποκτήσουν παιδί δεν ευοδώνονται μετά από εύλογο χρονικό διάστημα, πρέπει να απευθύνονται στον ουρολόγο τους ώστε να διενεργηθούν εξετάσεις.
Με το σπερμοδιάγραμμα (ανάλυση σπέρματος) αξιολογείται η συγκέντρωση (αριθμός), η κινητικότητα και η μορφολογία (σχήμα) των σπερματοζωαρίων και από τα αποτελέσματα μπορεί να διαπιστωθούν τυχόν διαταραχές, στις οποίες περιλαμβάνονται η αζωοσπερμία, η ολιγοσπερμία, η ασθενοσπερμία και η τερατοσπερμία, καθεμία από τις οποίες μπορεί να ευθύνεται για την υπογονιμότητα του άνδρα.
Το εργαστήριο όπου γίνεται η ανάλυση, εξετάζει επίσης το σπέρμα και για λοιμώξεις.
Εάν είναι φυσιολογικό, τότε απαιτούνται πρόσθετες εξετάσεις, όπως αιματολογικές, υπερηχογράφημα όσχεου, διορθικό υπερηχογράφημα, ανάλυση ούρων μετά την εκσπερμάτιση, βιοψία όρχεων και άλλες πιο εξειδικευμένες.
Ανάλογα με την αιτία της υπογονιμότητας συστήνονται τρόποι και θεραπείες που μπορούν αυξήσουν τα ποσοστά γονιμότητας. Μεταξύ αυτών η λήψη αντιβίωσης εάν η υπογονιμότητα προκαλείται από κάποια λοίμωξη, η ορμονοθεραπεία, η αντιμετώπιση προβλημάτων σεξουαλικής επαφής (π.χ. στυτική δυσλειτουργία) και η χειρουργική επέμβαση.
Όταν το πρόβλημα οφείλεται σε προβλήματα χαμηλού αριθμού σπερματοζωαρίων ή χαμηλής κινητικότητας, η μέθοδος ICSI μπορεί να χαρίσει τον πολυπόθητο απόγονο», καταλήγει ο δρ Λιβάνιος