Καταφύγια Αττικής: Πού βρίσκονται; Πού πρέπει να πάμε σε περίπτωση πολέμου

Καταφύγια Αττικής: Η τεταμένη κατάσταση με την Τουρκία οδηγεί τους πολίτες να αναζητήσουν τα σημεία που θα πρέπει να κρυφτούν σε περίπτωση που αρχίσουν εχθροπραξίες. Πού βρίσκονται τα καταφύγια της Αττικής; Είναι αρκετά; Όλες οι λεπτομέρειες στο xristika.gr.

Κάτω από… τα πόδια των σημερινών κατοίκων της Αττικής ή κάποιες φορές ακόμα και δίπλα τους, υπάρχουν τα ξεχασμένα «απομεινάρια» μιας άλλης εποχής.

Είναι τα καταφύγια της ελληνικής πρωτεύουσας, που κατασκευάστηκαν, στην πλειονότητά τους από τη δεκαετία του 1930 έως του 1950.

Πόσο μακριά μπορεί να βρίσκονται αυτά τα «ζωντανά» απομεινάρια της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από τους σημερινούς κατοίκους της Αττικής;

Η απάντηση είναι «πιο κοντά από ό,τι νομίζουν οι περισσότεροι», καθώς ακόμα και μια πολυκατοικία «δίπλα» μας ενδέχεται να διαθέτει καταφύγιο – το οποίο πιθανότατα δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ.

Πολλά από τα καταφύγια της Αττικής κατασκευάστηκαν από τους Γερμανούς ναζί κατά την κατοχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ το οριστικό τους «τέλος» ήρθε επισήμως το 1956.

Εκτός από την Αττική πάντως, καταφύγια βρίσκονται στην Κρήτη και σε άλλα νησιά, όπως η Μήλος και η Λέρος, στη Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα.

Καταφύγια Αττικής: Πότε έχουμε τα πρώτα καταφύγια;

Το 1936. Είναι η εποχή που έχει αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας ο Ιωάννης Μεταξάς και όντας ιδιαίτερα διορατικός, αντιλαμβάνεται ότι έρχεται ένας μεγάλος πόλεμος στην Ευρώπη και ότι το αεροπλάνο θα είναι το όπλο που θα κυριαρχήσει.

Έδωσε πολύ μεγάλη βάση στην προστασία του άμαχου πληθυσμού σε περίπτωση πολέμου. Με βάση αυτό, οργάνωσε πολύ καλά το κομμάτι πολιτικής προστασίας με σκοπό να φτιάξει πολλά αντιαεροπορικά καταφύγια. Το κατασκευαστικό κομμάτι των καταφυγίων ήταν ένας τιτάνιος άθλος του καθεστώτος εκείνης της εποχής, που οφείλουμε –έστω και ετεροχρονισμένα να του πιστώσουμε.

Βέβαια, τα κτίρια από μόνα τους δεν λένε κάτι. Οι πολίτες ήξεραν τί έπρεπε να κάνουν σε περίπτωση που θα χτυπήσει ο συναγερμός, ποιο ήταν το πλησιέστερο καταφύγιο στη γειτονιά τους (ή στην εργασία τους) κλπ.

Έκαναν συχνά ασκήσεις, η οργάνωση-νεολαίας του καθεστώτος Μεταξά (η ΕΟΝ) λάβαινε συχνή εκπαίδευση στην αεράμυνα και ήξερε πώς να καθοδηγήσει τον κόσμο, ή πήγαιναν από πόρτα σε πόρτα και μοίραζαν ενημερωτικά φυλλάδια για θέματα πολιτικής προστασίας.

Παράλληλα, για τους Αθηναίους του ’30, τα καταφύγια ήταν ένα είδος «διασκέδασης». Στις ασκήσεις, εισέρχονταν ήσυχα, κουβεντιάζανε με τους διπλανού τους στο εσωτερικό και όταν τελείωνε η άσκηση, αποχωρούσαν με χαρακτηριστική βραδύτητα.

Καταφύγια Αττικής: Ποια καταφύγια είναι ενεργά μέχρι και σήμερα;

Είναι πάρα πολύ σχετικό, γιατί έχει διαφορά το να είναι ενεργό στα χαρτιά και να είναι πραγματικό χρησιμοποιήσιμο.

Καταφύγια Αττικής: Σε ποιες περιοχές απαντάται αυτός ο αθέατος, υπόγειος κόσμος;

Καταφύγια υπάρχουν σε όλη την Αττική. Όσο προσεγγίζουμε τον αστικό ιστό, τόσο πυκνώνει ο πληθυσμός, άρα και τα καταφύγια.

Και πόσα διασώζονται, πόσα έχουν καταστραφεί ή χρησιμοποιούνται για άλλους σκοπούς;

Ο στρατάρχης Παπάγος έκανε λόγο για 400 δημόσια καταφύγια και αρκετές εκατοντάδες ιδιωτικά.

Επίσης ο Μεταξάς ψήφισε αναγκαστικό νόμο, ο οποίος όριζε ότι όποιος ήθελε να χτίσει νέο κτίριο, έπρεπε υποχρεωτικά να χτίσει και καταφύγιο (με δικά του έξοδα). Χωρίς έγκριση του καταφυγίου από την Αεράμυνα, απαγορευόταν οποιαδήποτε ανέγερση.

Αλλά το θέμα είναι, πόσα από αυτά όντως υπάρχουν σήμερα και σε τί κατάσταση βρίσκονται. Κάποια συν τω χρόνω εξαφανίζονται, μπαζώνονται ή γκρεμίζονται μαζί με το κτίριο από πάνω τους.

Άλλα έχουν γίνει από αποθήκες μέχρι κάβες, οπότε χάνεται και η φύση τους. Έτσι χάνονται πολλά από αυτά. Το Άττικα για παράδειγμα, ο «ναός της κατανάλωσης», χρησιμοποιεί τους χώρους του καταφυγίου του, ως αποθήκες.

Το κτίριο που στεγάζεται το Άττικα κατασκευάστηκε το 1938, ήταν το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού. Εκεί λοιπόν, αν και οι προδιαγραφές ασφαλείας της εποχής, έλεγαν ότι οι τοίχοι των καταφυγίων πρέπει να έχουν πάχος 30 εκατοστά από μπετόν αρμέ, στο Άττικα είχαν ένα μέτρο πάχος! Ήταν λοιπόν το πιο ισχυρό καταφύγιο σε όλη την Αττική.

Ποιες ήταν οι προδιαγραφές και τα χαρακτηριστικά τους και σε ποιο βάθος είχαν κατασκευαστεί;
Υπήρχε μια συγκεκριμένη επιτροπή αεράμυνας η οποία όριζε τις προδιαγραφές, που ήταν πάρα πολύ αυστηρές για τα πάντα.

Πόσοι θάλαμοι θα υπάρχουν, με ποια σειρά, τη διαρρύθμιση, το ύψος, το βάθος, τα πάντα. Και ήταν τόσο συγκεκριμένες και εξειδικευμένες που υπήρχαν υπο-επιτροπές για τις πόρτες, τον εξαερισμό, κλπ.

Τίποτα δεν ήταν τυχαίο εκεί κάτω. Όταν ξεκίνησα την εξερεύνηση και κατάλαβα όλη αυτή τη «φιλοσοφία», μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση.

Καταφύγια Αττικής: Τι δημιουργεί εντύπωση ερευνώντας τα καταφύγια;

Η φιλοσοφία και η λογική τους, ο μεγάλος αριθμός τους, και πως κάτι που σήμερα είναι άγνωστο για εμάς, τότε ήταν πολύ φυσιολογικό για τους πολίτες.

Επίσης πόσο καλά είναι κρυμμένα. Πολλές φορές μου έχει τύχει να είμαι σε καταφύγιο στο Σύνταγμα ή στο Κολωνάκι και από πάνω μπορεί να βρίσκεται η έξοδος κινδύνου και από τις γρίλιες στο πεζοδρόμιο να βλέπεις τους ανθρώπους να περνάνε ή να κοιτάζουν τις βιτρίνες των καταστημάτων.

Υπάρχει μια πόλη κάτω από την πόλη την οποία αγνοούμε. Είναι εντυπωσιακό το πόσο καλά είναι κρυμμένα.

Καταφύγια Αττικής: Ποια αντικείμενα έχουν βρεθείς

Είναι σπάνιο, γιατί σχεδόν πάντα κάποιος τα έχει βρει πριν από εσένα.

Έχει τύχει να βρούμε παλιές εφημερίδες, κονσέρβες από τις οποίες μπορείς να χρονολογήσεις γεγονότα.

Κάθε πράγμα εκεί μέσα μπορεί να σου ξεκλειδώσει μια ιστορία.

Καταφύγια Αττικής: Ποιο είναι το μεγαλύτερο καταφύγιο της Αττικής, το πιο εντυπωσιακό;

Από δημόσια είναι σίγουρα το καταφύγιο στο λόφο του Αρδηττού, με ονομαστική χωρητικότητα πάνω από 1.300 άτομα.

Το δεύτερο, εφάμιλλο σε μέγεθος, είναι εκείνο στο λόφο του Λυκαβηττού, αλλά αυτό δεν ήταν για τους πολίτες, ήταν στρατιωτικό.

Ήταν «τα μάτια και τα αυτιά» της πόλης, δεδομένου ότι φιλοξενούσε το Κέντρο Συναγερμού της Αεράμυνας. Ήταν καταφύγιο στρατιωτικών προδιαγραφών, με στοές εκατοντάδων μέτρων.

Καταφύγια Αττικής: Πόσα έχουν ελεύθερη πρόσβαση;

Λιγότερα από τα δάκτυλα του ενός χεριού. Και αυτά ανήκουν κάπου, απλά είναι εγκαταλειμμένα στην τύχη τους. Αυτοί που πρέπει, ξέρουν πού είναι.

Όταν ξεκίνησα κι εγώ να τα ψάχνω έβλεπα ότι οι άνθρωποι που τα ήξεραν, δεν έδιναν εύκολα πληροφορίες σε αγνώστους.

Στην αρχή απόρησα, στην πορεία κατάλαβα ότι κάνουν πολύ καλά, γιατί όταν η ακριβής θέση ενός (ελεύθερου) καταφυγίου διαρρεύσει (ιδίως στο Ίντερνετ), την επόμενη μέρα θα έχει γεμίσει με γκράφιτι, θα έχουν πάρει ό,τι υπάρχει μέσα, θα το έχουν κάνει χάλια. Όσο λιγότερο γνωστή είναι η τοποθεσία ενός καταφυγίου, τόσο καλύτερα για το ίδιο.

Καταφύγια Αττικής: Υπάρχει σύνδεσή τους με τις υπόγειες στοές της Αττικής;

Όχι, αυτός είναι ένας αστικός μύθος. Επειδή τα καταφύγια -κατά κύριο λόγο- είναι ανεξερεύνητα, σκοτεινά, υπόγεια, με μεγάλες στοές, έχουν το πλαίσιο για την ανάπτυξη αστικών θρύλων. Στην πραγματικότητα, κανένα δεν επικοινωνεί με τα άλλα.

Ο στόχος δεν ήταν να αποτελέσουν πέρασμα, αλλά η προστασία των πολιτών. Σε πολλά από όσα έχω πάει, μου λένε ότι επικοινωνούν -μέσω στοών- μια διάφορα μέρη, κυρίως με τη Βουλή. Άρα η Βουλή θα έπρεπε να επικοινωνούσε με τα σπίτια των μισών Αθηναίων εκείνη την εποχή! Τρομερή παραφιλολογία.

Καταφύγια Αττικής: Πότε σταμάτησαν να κατασκευάζονταν καταφύγια στην Ελλάδα;

Το ’40 με την έναρξη του πολέμου. Από το 1940 έως 1949 δεν έχουμε ελληνικά καταφύγια λόγω κατοχής, εμφυλίου κλπ. Και από το ’50 και μετά που είμαστε σε μια φάση ανοικοδόμησης, ο υποχρεωτικός νόμος σε ιδιωτικά κτίρια υπάρχει αλλά έχει ατονήσει.

Επίσης έχει ξεκινήσει μεγάλη πολεμική από τον κατασκευαστικό κόσμο προς την κυβέρνηση. Οι κατασκευαστές λένε «εμείς πάμε να αναστυλώσουμε τη χώρα και εσείς μας βάζετε να κατασκευάζουμε καταφύγια, πληρώνοντας ένα σωρό λεφτά».

Το Δεκέμβριο του 1956 τα καταργεί λοιπόν η κυβέρνηση, αλλά επιβάλλει στους ιδιοκτήτες έναν ειδικό φόρο «3% επί της οικοδομής» με στόχο την κατασκευή δημοσίων καταφυγίων (τα οποία –σημειωτέον- δεν κατασκευάστηκαν ποτέ).

Καταφύγια Αττικής: Η χρήση των καταφυγίων, ήταν πάντα η ίδια;

Τα καταφύγια παρουσιάζουν μια ιστορική συνέχεια και μια διαφοροποίηση ως προς τη χρήση τους. Ενώ αρχικά φτιάχτηκαν για να μας προστατεύσουν από τους εχθρούς μας, αργότερα μας προστάτευσαν από τους… συμμάχους μας (βομβαρδισμός Πειραιά) και τέλος από τους ίδιους τους εαυτούς μας (Δεκεμβριανά).

Και το πιο ειρωνικό είναι ότι ενώ φτιάχτηκαν για να προστατεύσουν τον κόσμο, πολλά από αυτά επιτάχθηκαν από τους Γερμανούς στην Κατοχή και έγιναν χώροι βασανισμού και κρατητήρια. Άρα έχουν μια πολυτάραχη ιστορία μέσα σε μια δεκαετία.